Η Μοντέρνα Τέχνη στο Πρώτο Μισό του 20ου Αιώνα στην Ευρώπη - Θεωρητικό μέρος

 Διαθεματική Εργασία

Εικαστικά-Μουσική-Γερμανικά / Α λυκείου (2 ώρες για το κάθε μάθημα) 

Σκοπός της διαθεματικής εργασίας είναι αφενός να εμπλακεί ο μαθητής σε μία διαδικασία οικοδόμησης της γνώσης μέσα από τα διαφορετικά διδακτικά αντικείμενα και αφετέρου να αποκτήσει την εμπειρία της δημιουργικής τέχνης.

Παιδαγωγική προσέγγιση

Συνεργατική, ενεργητική, βιωματική, διαθεματική και δημιουργική μάθηση.

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών και των μαθητών

Οι εκπαιδευτικοί λειτουργούν καθοδηγητικά, ενώ συντονίζουν και εμψυχώνουν τους μαθητές. Οι μαθητές αποκομίζουν γνώσεις ενεργητικά και βιωματικά, η δουλειά στην ομάδα αφήνει περιθώρια ο καθένας να εμπλακεί στο βαθμό που μπορεί ή που επιθυμεί στην ομάδα, ενώ αναδεικνύονται και οι ιδιαίτερες δεξιότητές του μέσα από την ποικιλία των δραστηριοτήτων. Τέλος, με την ανάρτηση της δουλειάς στο ιστολόγιο του σχολείου και την παρουσίαση της δουλειάς τους στην τελική γιορτή του σχολείου, οι μαθητές αισθάνονται πως έχουν βήμα στα δρώμενα της σχολικής κοινότητας.

Ειδικοί στόχοι για το μάθημα της μουσικής  

(ενότητα: η δυτική μουσική στον 20^ο αιώνα, κεφ: Η μουσική μέχρι το 1950).

Γνωστικοί:

· Να αναγνωρίσουν οι μαθητές ότι τα κινήματα τέχνης δεν ξεπηδούν τυχαία αλλά προκύπτουν μέσα από την αλληλεπίδραση ποικίλων παραγόντων.

· Να μπορούν να κατονομάσουν τα κυριότερα μουσικά ρεύματα των αρχών του 20ου αιώνα και ειδικότερα την ατονική και δωδεκαφθογγική μουσική.

Συναισθηματικοί:

· Να προκληθούν οι μαθητές να «ακούσουν» τις εικαστικές δημιουργίες και να «ζωγραφίσουν» μέσω της μουσικής, εντοπίζοντας κοινά χαρακτηριστικά ύφους και μορφής ανάμεσα στις τέχνες.

· Να νιώσουν πληρότητα μέσω της δημιουργίας ενός μουσικού έργου.

· Να ικανοποιήσουν την τάση τους για ανακάλυψη, εξερεύνηση και προσωπική έκφραση.

Ψυχοκινητικοί:

· Να αποκτήσουν δεξιότητες συνεργασίας, αυτοπειθαρχίας, πνεύμα ομαδικότητας.

· Να εξοικειωθούν με τα σύγχρονα ψηφιακά περιβάλλοντα και τις αρχές που τα διέπουν.

Προαπαιτούμενες γνώσεις: Οι μαθητές πρέπει να έχουν εμπεδώσει και να αναγνωρίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά της μουσικής προηγούμενων εποχών, ώστε να μπορούν να διακρίνουν την εξέλιξη των μουσικών ρευμάτων. Επίσης, καλό θα είναι να έχουν προηγούμενη εμπειρία σε ομαδικές εργασίες και σε κάποιο βαθμό να είναι εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες.

Περιγραφή 1^ης διδακτικής

Η πρώτη διδακτική ώρα θα ξεκινήσει με το σχολιασμό από τους μαθητές της ακόλουθης  φράσης του Β. Καντίνσκι: «Κάθε έργο τέχνης είναι το παιδί της εποχής του και σε πολλές περιπτώσεις, η μητέρα της αισθαντικότητας μας….».

Στη συνέχεια μέσα από τον εννοιολογικό χάρτη για τους μουσικούς πειραματισμούς του 20^ου αιώνα, ο εκπαιδευτικός θα διερευνήσει  προηγούμενες γνώσεις των μαθητών που αφορούν το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο των αρχών του 20^ου αιώνα (μεγάλες εξελίξεις στην επιστήμη, διατύπωση της θεωρίας της σχετικότητας, ψυχαναλυτικών θεωριών του Φρόιντ και του Γιουνγκ, αλλά και εκβιομηχανοποίηση, συσσώρευση εργατικού δυναμικού στις μεγάλες βιομηχανικές πόλεις, δημιουργία εντάσεων, πόλεμοι κ.λπ).

Στη συνέχεια θα ζητηθεί από τους μαθητές να χωριστούν σε ομάδες και να αναζητήσουν από το διαδίκτυο πληροφορίες που αφορούν στα κυριότερα μουσικά ρεύματα της εποχής. Η κάθε ομάδα θα φτιάξει έναν πίνακα με χρήση κάποιου λογισμικού επεξεργασίας κειμένου, όπου θα καταγράψει το ρεύμα, κύριους εκπροσώπους, χώρα άνθισης και βασικά χαρακτηριστικά. Επίσης, η κάθε ομάδα θα πρέπει, μέσω προγραμμάτων εικονικής περιήγησης, ή από τις ιστοσελίδες των μουσείων, να εντοπίσει έργα τέχνης αντίστοιχης τεχνοτροπίας.

Περιγραφή 2^ης διδακτικής/  εξπρεσιονισμός

Οι μαθητές ακούν αποσπάσματα από 6 έργα γνωστών συνθετών από διαφορετικές εποχές, ώστε να αντιληφθούν τη σταδιακή μετάβαση από την κλασική στην εξπρεσιονιστική μελωδία. Το τελευταίο έργο είναι το πρώτο μέρος από τον  «Φεγγαρίσιο Πιερότο» του εξπρεσιονιστή συνθέτη Α. Σαίνμπεργκ. Αφού ολοκληρωθεί η ακρόαση, ο εκπαιδευτικός θα εκμαιεύσει από τους μαθητές τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου (σπάσιμο μορφής, έλλειψη μελωδίας με τη συμβατική έννοια, τρόπος εκφοράς του λόγου ανάμεσα σε τραγούδι και ομιλία κλπ) και θα τους αναλύσει τις έννοιες της ατονικής και δωδεκαφθογγικής μουσικής.

Στη συνέχεια η τάξη θα χωριστεί σε 3 ομάδες εργασίας, η κάθε μία από τις οποίες θα ασχοληθεί με ένα από τα παρακάτω:

1)      Διερεύνηση της κοινής πορείας του συνθέτη Α. Σαίνμπεργκ και του ζωγράφου Β. Καντίνσκι. Τα στοιχεία θα αντληθούν μέσα από τη βιογραφία τους και από βίντεο «Γαλάζιος Καβαλάρης» που βρίσκεται αποθηκευμένο στον υπολογιστή τους.

2)      Αναζήτηση από το διαδίκτυο παραστάσεων, δελτίων τύπου, προγραμμάτων που αφορούν την παρουσίαση του έργου στην Ελλάδα, αλλά και στη Γερμανία (χώρας που πρωτοπαρουσιάστηκε το έργο).

3)      Δημιουργία σύντομης σύνθεσης σε δωδεκάφθογγο σύστημα με χρήση  λογισμικού δημιουργίας παρτιτούρας.

Θα ακολουθήσει συζήτηση με την ολομέλεια και θα αποφασιστεί ο τρόπος που θα παρουσιαστεί η εργασία, σε συνδυασμό και με τα δύο άλλα μαθήματα (ανάρτηση στο ιστολόγιο, έκθεση και μικρή συναυλία, δημιουργία βίντεο ή αφίσας για την τελική γιορτή κ.λπ).

Συζήτηση για τη διαδικασία και τη χρήση ΤΠΕ:

Στο παραπάνω μικροσενάριο γίνεται χρήση ενός αριθμού λογισμικών ειδικής και γενικής χρήσης, εγκατεστημένου ειδικού υλικού, με σαφή διδακτικό σκοπό και περιβαλλόντων μάθησης μέσω ανακάλυψης, διερεύνησης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

Ειδικότερα, χρησιμοποιείται ο εννοιολογικός χάρτης από το φωτόδεντρο http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/6602, με αντικείμενο τους μουσικούς πειραματισμούς και τις ανατροπές στο χώρο της μουσικής που συνέβησαν τον 20^ο αιώνα. Στόχος είναι η κατανόηση των βασικών εννοιών και των μεταξύ τους σχέσεων, μέσα από μία παρουσίαση που επιτρέπει τον σχηματικό και βαθμιαία αποκαλυπτικό τρόπο ανάγνωσης.

Με τη χρήση εφαρμογών εικονικής περιήγησης σε μουσεία, όπως http://nng360.smb.museum/nng.html, επισκέψεις σε ιστοσελίδες μουσείων  http://www.lenbachhaus.de/?L=1, https://www.pinakothek.de/en και http://www.smb.museum/en/museums-institutions/museum-berggruen/about-us/videos.html, και με τη χρήση του Google arts and cultures https://www.google.com/culturalinstitute/beta, οι μαθητές αποκτούν  πρόσβαση σε χώρους πολιτισμού, ενώ ταυτόχρονα ικανοποιείται η τάση τους για ανακάλυψη και εξερεύνηση. Παράλληλα, αναπτύσσεται η κριτική τους σκέψη, αφού αναζητούν κοινά χαρακτηριστικά ύφους και τεχνοτροπίας μεταξύ των τεχνών.

Η πρώτη διδακτική ώρα θα κλείσει με τη δημιουργία ενός πίνακα, κοινού για όλες τις ομάδες, με χρήση κάποιου ελεύθερου λογισμικού επεξεργασίας κειμένου με το οποίο οι μαθητές είναι εξοικειωμένοι. Εκεί, η κάθε ομάδα θα καταγράψει τα συμπεράσματά της. Με αυτόν τον τρόπο, οι μαθητές θα είναι σε θέση, στη συνέχεια, να συγκρίνουν τις απαντήσεις τους και να εξάγουν συμπεράσματα.

Στη δεύτερη ώρα, το βίντεο από τον «Φεγγαρίσιο Πιερότο» https://www.youtube.com/watch?v=KsIATAaR-X0 και το βίντεο https://www.youtube.com/watch?v=i5mJwQvAA3c  για το κίνημα του «Γαλάζιου Καβαλάρη» λειτουργούν σαν εγκατεστημένο, ειδικό υλικό με σαφή διδακτικό στόχο την περαιτέρω εμπέδωση και εμβάθυνση στη γνώση. Στη διεύθυνση  http://www.lunanova.org/pierrot οι μαθητές μπορούν να περιηγηθούν στην ιστοσελίδα του «Φεγγαρίσιου Πιερότου», να βρουν το πρωτότυπο κείμενο των ποιημάτων στα γερμανικά και τα αγγλικά, τα όργανα που χρησιμοποιούνται, τις διάφορες ηχογραφήσεις του έργου κ.λπ. Με την αναζήτηση προγραμμάτων, δελτίων τύπου κ.λπ. για συναυλίες του έργου σε Ελλάδα και Γερμανία εξάγονται συμπεράσματα που αφορούν την διαφορετική απήχηση του είδους στο Ελληνικό και το Γερμανικό κοινό.

Τέλος, ζητείται από τους μαθητές να χρησιμοποιήσουν τις νέες γνώσεις που απέκτησαν, δημιουργώντας μικρές συνθέσεις οι οποίες μπορούν να καταγραφούν σε νότες με κάποιο πρόγραμμα δημιουργίας παρτιτούρας που κυκλοφορεί ελεύθερα στο διαδίκτυο όπως το: https://musescore.org/el. Εδώ οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να ελέγξουν τις γνώσεις τους στην πράξη, να αυτοαξιολογηθούν και να νιώσουν τη χαρά της δημιουργίας ενός μουσικού έργου.

Η ένταξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων στο περιβάλλον εργασίας ενός ιστολογίου, η δημιουργία βίντεο, ή ομαδικής έκθεσης, προωθεί τη συνεργασία εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων και μαθητών διαφορετικών ομάδων. Οι ομάδες είναι σε θέση, ανά πάσα στιγμή, να παρακολουθήσουν τη δουλειά των συμμαθητών τους, να συγκρίνουν, να συζητήσουν, να σχολιάσουν και να τροποποιήσουν τα συμπεράσματά τους. Η παρουσίαση της εργασίας, με τον τρόπο που επιθυμούν οι ίδιοι οι μαθητές, αφήνει περιθώρια πρωτοβουλίας, ανάπτυξης της φαντασίας και της δημιουργικότητάς τους.